زمانی که شما یک برنامه آموزشی تنظیم می‌کنید چگونه باید تشخیص دهید که آیا این برنامه مؤثر بوده است؟ آیا پس از آموزش، فراگیران می‌توانند آموخته‌های خود را عملی کنند؟ آیا اهداف برنامه آموزشی محقق شده است؟ برای پاسخگویی به این سؤالات تمام برنامه‌های آموزشی به مدلی برای ارزیابی نتایج آموزش نیاز دارند. یکی از بهترین مدل‌ها برای تعیین اثربخشی آموزشی، مدل ارزشیابی کرک پاتریک است. با استفاده از این مدل می‌توان نتایج هر برنامه آموزشی را تحلیل و ارزیابی کرد. این مدل از 4 سطح ایجاد شده است. ارزیابی باید از سطح یک شروع و به‌طور متوالی ادامه پیدا کند. هرچقدر، ارزیابی از سطح 1 به سطح ۴ حرکت می‌کند درک دقیق‌تری از اثربخشی برنامه ارائه می‌شود.
مدل ارزشیابی کرک پاتریک به دلیل ساختار منطقی و سنجش اثربخشی آموزشی ارزشمند، به‌عنوان یکی از بهترین، پرکاربردترین و موفق‌ترین الگوهای ارزیابی شناخته شده است. این مدل در سال 1952 میلادی توسط دونالد کرک پاتریک ارائه شد و به‌طور گسترده مورداستفاده قرار گرفت.
سطوح ارزشیابی کرک پاتریک شامل 4 بخش واکنش، یادگیری، رفتار و نتایج است. این مقاله به معرفی مدل کرک پاتریک برای ارزیابی آموزش در سازمان می‌پردازد. پس اگر می‌خواهید به‌طور مؤثر از این مدل برای ارزیابی آموزش در سازمان خود استفاده کنید، بیایید نگاهی دقیق‌تر به جزئیات هر سطح داشته باشیم.
سطح اول مدل ارزشیابی کرک پاتریک: واکنش
سطح 1 از مدل ارزشیابی کرک پاتریک، فراگیر محور است و احساسات شرکت‌کنندگان را نسبت به آموزش اندازه‌گیری می‌کند. به عبارت دقیق‌تر این سطح، ارزیابی می‌کند که آیا فراگیران، آموزش را جذاب، مفید و مرتبط با نقش خود می‌دانند.
سطح واکنش سه بخش دارد:
- رضایت: آیا فراگیر از آموخته‌های خود در طول آموزش رضایت دارد؟
- مشارکت: فراگیر چقدر در تجربه یادگیری، مشارکت داشته است؟
- ارتباط: چه مقدار از اطلاعات با نقش و کار فرد، مرتبط بوده است؟
ارزیابی در این سطح معمولاً با یک نظرسنجی انجام می‌شود که از فراگیران می‌خواهد تجربیات خود را در آموزش ارزیابی کرده و بازخورد ارائه دهند. این نظرسنجی بر زمینه‌هایی مثل اهداف برنامه، سرفصل‌ها، ارتباط محتوا و دانش تسهیلگر تأکید می‌کند.
نکاتی برای پیاده سازی سطح واکنش
- در پایان آموزش زمانی را به فراگیران اختصاص دهید تا در نظرسنجی شرکت کنند.
- سؤالات باز بپرسید و به سؤالات بسته با پاسخ کوتاه، بسنده نکنید.
- به پاسخ‌های کلامی داده‌شده در طول آموزش هم توجه کنید.
- در ابتدای جلسه به فراگیران اطلاع دهید که در پایان، فرم نظرسنجی را تکمیل کنند. این کار کمک می‌کند تا آنها پاسخ‌های دقیق‌تری ارائه دهند.
- حتماً به لزوم صداقت در پاسخگویی سؤالات تأکید کنید. زیرا شما نیازی ندارید که فراگیران به‌جای نظرات واقعی خود پاسخ‌های مؤدبانه به شما بدهند.
نمونه سؤالات ارزیابی آموزشی در سطح واکنش
چند نمونه سؤال که در سطح واکنش مدل ارزشیابی کرک پاتریک از شرکت‌کنندگان پرسیده می‌شود:
-
-
- آیا آموزش را مفید می‌دانید؟
- آیا سبک آموزش جذاب بود؟
- سه نکته مهمی که از این جلسه یاد گرفتید، چه بود؟
- با توجه به آنچه یاد گرفتید، چه برنامه‌ای برای کار خود دارید؟
- برای به کار بردن آموخته‌هایتان ممکن است چه کمکی نیاز داشته باشید؟
-
روش ارزیابی سطح واکنش
در سطح واکنش؛ اطلاعات با استفاده از پرسشنامه، نظرسنجی، فرم کتبی یا بازخورد شفاهی گردآوری می‌شود.
به یاد داشته باشید که ارزیابی سطح 1 محدودیت‌هایی دارد. زیرا بازخورد سطحی است و لزوماً نشان‌دهنده یادگیری واقعی یا تغییر رفتار نیست. این کار برای نشان دادن احترام به شرکت‌کنندگان، ارائه نتایج رضایتمندی و به‌دست آوردن بینش در مورد اینکه برای فراگیر چه چیزی ارزشمند است و چه چیزی ارزشمند نیست، انجام می‌شود.
سطح دوم مدل ارزشیابی کرک پاتریک: یادگیری
این سطح بر این موضوع تمرکز دارد که آیا فراگیر دانش، مهارت، نگرش، اعتمادبه‌نفس و تعهدی را که برنامه آموزشی بر آن تمرکز داشته است، به دست آورده است یا خیر. به‌عبارت‌دیگر، در این سطح، ما در حال ارزیابی هستیم که آیا آموزش به اهداف یادگیری رسیده است یا خیر. سؤالی که در این سطح مطرح می‌شود این است:
-
-
- فراگیر در این برنامه آموزشی، چه دانش و مهارت‌هایی را کسب کرده است؟
-
یک دلیل خوب برای ارزیابی در سطح 2 مدل کرک پاتریک، ایجاد اعتمادبه‌نفس در کارکنان و اثبات شایستگی آنها به تیم‌های مدیریتی است.
نکاتی برای پیاده‌سازی سطح یادگیری
- ارزیابی‌های قبل و بعد انجام دهید تا داده‌های کامل‌تری در مورد میزان یادگیری داشته باشید.
- در برخی موارد، گروه کنترل می‌تواند برای مقایسه نتایج مفید باشد.
- فرآیند امتیازدهی باید تعریف‌شده و واضح باشد و از قبل، تعیین شود تا ناهماهنگی‌ها کاهش یابد.
- اطمینان حاصل کنید که استراتژی‌های ارزیابی با اهداف برنامه مطابقت دارند.
- فراموش نکنید که افکار، مشاهدات و انتقادات مربیان و فراگیران را درج کنید.
روش ارزیابی
اندازه‌گیری سطح یادگیری را می‌توان با استفاده از آزمون‌های کتبی، مصاحبه و مشاهدات مربی انجام داد. یک روش معمول برای اندازه‌گیری این سطح آزمایش، شبیه‌سازی و تکالیف عملی است. از فراگیران بخواهید آنچه در طول جلسه آموخته‌اند، اجرا و عملی کنند.
سطح سوم مدل ارزشیابی کرک پاتریک: رفتار
این مرحله برای درک تأثیر واقعی آموزش بسیار مهم است. زیرا تغییرات رفتاری پس از یادگیری را اندازه‌گیری می‌کند و نشان می‌دهد که آیا فراگیران آنچه یاد گرفته‌اند را، در حین انجام کارشان استفاده می‌کنند. نتایج این سطح مدل ارزشیابی کرک پاتریک نه تنها نشان می‌دهد که آیا فراگیر آموزش را به‌درستی درک کرده است یا خیر، که نشان می‌دهد آیا آموزش در کار قابل‌اجرا است یا خیر.
نکاتی برای پیاده‌سازی سطح رفتار
- مؤثرترین دوره زمانی، برای اجرای این سطح 3 تا 6 ماه پس از اتمام آموزش است. هرگونه ارزیابی زودهنگام داده‌های قابل‌اعتمادی را ارائه نمی‌دهد.
- برای ارزیابی تغییرات رفتاری، از ترکیب مشاهده و مصاحبه استفاده کنید.
- تعریف واضحی از تغییر موردنظر داشته باشید. دقیقاً چه مهارت‌هایی باید توسط فراگیر استفاده شود؟ تسلط بر این مهارت‌ها چگونه نشان داده می‌شود؟
- آیا تغییر ایجادشده پایدار خواهد بود؟
نمونه سؤالات ارزیابی
برای تعیین اینکه آیا تغییرات رفتاری در تیم شما ایجادشده است یا خیر، می‌توانید موارد زیر را بپرسید:
-
-
- فراگیران چقدر از آموخته‌های خود را در عمل به‌کار گرفتند؟
- آیا نگرش‌ها، مهارت‌ها یا دانش جدید خود را با افراد دیگر به اشتراک می‌گذاشتند یا به آنها آموزش می‌دادند؟
- آیا آموزش تأثیر قابل‌اندازه‌گیری بر عملکرد داشت؟
-
روش ارزیابی
یک راه خوب برای اندازه‌گیری این سطح مصاحبه و مشاهده است. به یاد داشته باشید که این روش ارزیابی ماه‌ها پس از آموزش اولیه بیشترین تأثیر را دارد.
سطح چهارم مدل ارزشیابی کرک پاتریک: نتایج
این آخرین سطح از مدل ارزیابی کرک پاتریک است که در آن باید نتایج نهایی آموزش را تجزیه‌وتحلیل کنید. این سطح بر این موضوع تمرکز دارد که آیا هدف از برنامه آموزشی حاصل شده است یا خیر. برای هر سازمان و هر برنامه آموزشی، این نتایج متفاوت خواهد بود، اما می‌توان با استفاده از شاخص‌های کلیدی عملکرد نتایج را ارزیابی کرد. برخی از نتایج رایج عبارت‌اند از افزایش بهره‌وری، کاهش هزینه، بهبود کارایی و کیفیت، روحیه بالاتر، افزایش فروش و حفظ کارکنان.
سطح نهایی و چهارم برای ارزیابی نتایج کسب‌وکار در هنگام تحقق اهداف آموزشی استفاده می‌شود. در واقع در این سطح، به دنبال پاسخ به این سؤال هستیم:
-
-
- آموزش چه تأثیری بر کسب‌وکار داشته است؟
-
نکاتی برای پیاده‌سازی سطح نتایج
- قبل از شروع این فرآیند، باید دقیقاً بدانید که قرار است چه چیزی اندازه‌گیری شود و آن اطلاعات را با همه شرکت‌کنندگان به اشتراک بگذارید.
- در صورت امکان از گروه کنترل استفاده کنید.
- در ارزیابی نهایی عجله نکنید. مهم است به فراگیران زمان کافی بدهید تا مهارت‌های جدید را به‌طور مؤثر انجام دهند.
- در این سطح بسیار مهم است که مشاهدات به‌درستی انجام شود و ناظران درک درستی از نوع آموزش و نتیجه مطلوب داشته باشند.
روش ارزیابی
اندازه‌گیری نتایج را می‌توان با استفاده از ارزیابی‌های سالانه، جمع‌آوری بازخورد، تجزیه‌وتحلیل داده‌ها انجام داد.
