رفتار و شخصیت انسان می‌تواند یک راز و معما باشد. اگر در زندگی کاری یا شخصی، رفتار یا شخصیت افراد به اشتباه درک شود قطعاً بر بهره وری و شادی تاثیر منفی خواهد داشت. مدل شخصیت شناسی دیسک (DISC) یک ابزار بسیار ساده و قدرتمند برای درک خود و دیگران است. انجام این آزمون ۵ تا ۱۰ دقیقه‌ای، می‌تواند کلید روابط بهتر، حل تعارض و رشد شخصی باشد. اگر من طرف مقابل را بفهمم و او نیز من را درک کند به نظر شما این منطقی نیست که ما بتوانیم به‌طور مؤثری با یکدیگر همکاری کنیم؟!
تاریخچه مدل شخصیت شناسی دیسک (DISC)
دکتر ویلیام مولتون مارستون، در سال ۱۹۲۴ شروع به مطالعه مفاهیم اراده شخص، حس قدرت و اثر آنها بر رفتار و شخصیت انسان کرد. او سبک های شخصیتی را درونی و ذاتی می‌دانست که تحت تاثیر محیط بیرونی قرار گرفته‌اند. او این خصوصیات رفتاری را در ۴ بعد سلطه، تاثیر، ثبات و وظیفه شناسی تقسیم کرد. کارهای او به طور گسترده‌ای در زمینه روانشناسی شناخته شده است. برخی از او به عنوان پدر نظریه مدل شخصیت شناسی دیسک (DISC) یاد می‌کنند. در سال ۱۹۴۰، والتر کلارک، تئوری ویلیام مولتون مارستون را پذیرفت و اولین پروفایل شخصیتی یعنی همان پروفایل شخصیتی مدل شخصیت شناسی دیسک DISC که امروزه استفاده می‌شود را ایجاد کرد.
معرفی مدل شخصیت شناسی دیسک (DISC)
مدل DISC برای افراد بهنجار و سالم استفاده می‌شود. این مدل بیشتر از آنکه ذهنی و قضاوتی باشد، عینی و توصیفی است. بسیاری افراد استفاده از عبارت مدل رفتارشناسی دیسک (DISC) را صحیح‌تر از مدل شخصیت شناسی دیسک (DISC) می‌دانند و آزمون DISC را از جمله آزمون‌های الگوشناسی رفتاری برمی‌شمارند.
مدل DISC بر اساس دو نظر اساسی درباره چگونگی رفتار نرمال ایجاد شده است.
- بعضی افراد برون‌گرا/ فعال هستند، درحالی‌که برخی دیگر درون‌گرا/ غیرفعال هستند. به بیان دیگر بعضی افراد همیشه آماده رفتن و شیرجه زدن هستند. برخی دیگر نیز تمایل دارند کندتر و با احتیاط بیشتری حرکت کنند.
- بعضی افراد وظیفه‌گرا/ منطقی هستند، در حالی‌که برخی، مردم‌گرا/ احساسی هستند. به بیان دیگر برخی بر وظایف متمرکز هستند. برخی دیگر نیز خود را با افراد و احساسات آنها هماهنگ می‌کنند.
بر این اساس، ۴ بعد زیر شکل می‌گیرد:
- برون‌گرا/ فعال- وظیفه‌گرا/ منطقی: سلطه/ نفوذ (Dominance)
- برون‌گرا/ فعال- مردم‌گرا/ احساسی: تاثیرگذاری (Influence)
- درون‌گرا/ غیرفعال- مردم‌گرا/ احساسی: ثبات (Steadiness)
- درون‌گرا/ غیرفعال- وظیفه‌گرا/ منطقی: وظیفه‌شناسی (Conscientiousness)
هیچ کدام از این گرایش‌های رفتاری، درست و نادرست یا خوب و بد نیستند. آنها فقط با یکدیگر متفاوت هستند. افراد سبک های رفتاری مختلفی دارند و این اصلاً مشکلی ندارد. ضمن این که هر شخصی از هر ۴ تمایلات برخوردار است و فقط در یک یا دو بعد قوی‌تر است. در ادامه ویژگی‌های هر یک از ابعاد را توضیح می‌کنیم.
D: سلطه گرها
بر اساس مدل شخصیت شناسی دیسک، افراد سلطه گر؛ افرادی قاطع، با اعتمادبه‌نفس، برخوردار از اراده قوی، حلال مسئله، ریسک پذیر، خودآغازگر (خودمحور) و سریع هستند. آنها علاقه‌مند هستند وضعیت موجود را به چالش بکشانند. کارهای خلاقانه انجام دهند و نسبت به روزمرگی بی‌علاقه هستند. محیط ایده‌آل برای این افراد، محیط‌هایی است که تمرکز خلاقانه بر آینده وجود دارد، از کنترل و نظارت آزاد هستند و بر اساس نتایج ارزیابی می‌شوند نه روش ها. این افراد هنگام تجزیه و تحلیل اطلاعات ممکن است ریسک‌های احتمالی را نادیده بگیرند، جوانب مثبت و منفی را مورد سنجش قرار ندهند و به نظرات دیگران بی‌توجه باشند. افراد سلطه‌گر به اختیار، قدر و منزلت، آزادی عمل، فرصت پیشرفت و فعالیت‌های متنوع نیاز دارند. بزرگ‌ترین ترس این افراد این است که آسیب‌پذیر بوده یا مورد سوءاستفاده قرار گیرند.
I: تاثیرگذارها
بر اساس مدل شخصیت شناسی دیسک، افراد تاثیرگذار افرادی قانع‌کننده، اهل صحبت، اجتماعی، خوش‌بین و اهل مشارکت هستند. آنها با تأثیر و تشویق محیط را تحت تاثیر قرار می‌دهند. به جزئیات بی‌توجه هستند و احساس مثبتی به شوخ طبعی و معاشرت دارند. محیط ایده‌آل برای آنها، محیط‌هایی با تضاد و بحث و جدل کم و فعالیت‌های گروهی در محیط‌های اجتماعی و گروهی است. این افراد ممکن است هنگام تجزیه و تحلیل اطلاعات تمرکز پایینی داشته باشند و حقایق و جزئیات مهم را از دست بدهند. افراد تاثیرگذار به پذیرش اجتماعی، فرصت ایجاد انگیزه و تاثیرگذاری بر دیگران نیاز دارند. بزرگ‌ترین ترس این افراد عدم پذیرش و از دست دادن نفوذشان است.
S: باثبات ها
بر اساس مدل شخصیت شناسی دیسک، افراد باثبات؛ افرادی قابل اعتماد، شنونده خوب، صبور، همدل و وفادار هستند. آنها طرفدار محیطی با جو تیمی، ثبات و قابل پیش‌بینی، تضاد و جر و بحث پایین هستند. این افراد به‌شدت در برابر تغییرات مقاومت می‌کنند و برای تطبیق با شرایط به زمان نیاز دارند، هم‌چنین در تعیین اولویت‌ها مشکل دارند. با ثبات‌ها خواستار امنیت، قدردانی صمیمانه، زمان برای تطبیق با تغییر و مسئولیت محدود هستند. بزرگ‌ترین ترس این افراد از دست دادن امنیت است.
C: وظیفه شناس ها
بر اساس مدل شخصیت شناسی دیسک، افراد وظیفه‌شناس؛ افرادی دقیق، تحلیلی، محافظه‌کار و دارای استانداردهای کیفیت بالا هستند. آنها طرفدار محیطی هستند که بتوانند پروژه‌ها و وظایف را تا اتمام کار دنبال کنند و به کارهای فنی اختصاص داده شوند. این افراد در تحلیل اطلاعات به شدت درگیر جزئیات شده و بیش از حد محتاط و محافظه کار عمل می‌کنند. بزرگ‌ترین ترس این افراد قرار گرفتن در معرض انتقاد است.
یک مثال کاربردی
برای درک بهتر مدل شخصیت شناسی دیسک، از یک مثال کاربردی استفاده می‌کنیم. اگر از وسایل حمل و نقل عمومی به ویژه مترو برای رفت‌وآمدهای درون‌شهری استفاده کرده باشید. حتماً یا برای خودتان اتفاق افتاده یا شاهد این ماجرا بودید.
وقتی قطار در ایستگاه توقف کرده و مسافران در حال پیاده و سوار شدن هستند. فردی دوان دوان از سمت پله‌های برقی به سمت درب قطار در حرکت است تا اصطلاحا خودش رو به این قطار برساند. درست است که از نظر مقررات مترو نباید مانع بسته شدن درب‌های قطار شد. اما گاهی یکی از مسافرهای پرانرژی با قرار دادن پای خود بین درب‌های قطار سعی می‌کند درب را برای فردی که عجله دارد باز نگه دارد و همین طور که با پاهای خود مانع بسته شدن درب شده به فرد با لبخند می‌گوید: «بدو… من در رو برات باز نگه می‌دارم».
در همین زمان قطعاً افرادی هستند که عجله دارند و نمی‌خواهند منتظر بمانند. این افراد حتی گاهی اعتراض می‌کنند. «می دونین حق چند نفر رو ضایع کردین خب با قطار بعدی برید» یا «اگر عجله دارید زودتر راه بیفتید بقیه رو معطل نکنید» اما افرادی هم هستند که صبورانه منتظر می‌مانند و با ورود فرد به قطار به او لبخند می‌زنند. یک عده هم نگران ازدحام جمعیت در قطار هستند و دارند محاسبه می‌کنند تو همین چند ثانیه چند نفر سوار قطار شدند و قطار چقدر شلوغ شده؟ به ویژه الان که به‌خاطر وجود ویروس کرونا به فاصله‌گذاری اجتماعی هم تأکید می‌شود این افراد بیشتر نگران ازدحام جمعیت می‌شوند.
تعیین سبک رفتاری افراد بر اساس مدل شخصیت شناسی دیسک
اگر بخواهیم خیلی ساده و نه به صورت علمی شخصیت این ۴ گروه رو بر اساس مدل DISC بیان کنیم باید بگوئیم آن فردی که مانع بسته شدن درب قطار می‌شود شخصیت «I» است که از تعاملات انرژی می‌گیرد. افرادی که عجله دارند و نمی‌خواهند منتظر بمانند و گاهی معترض هم می‌شوند در گروه «D» قرار دارند. افرادی که به آرامی واکنش نشان داده، لبخند می‌زنند و سعی می‌کنند سازگار شوند در گروه «S» قرار دارند. افراد محتاطی هم که نگران هستند با ورود فرد جمعیت ازدحام پیدا کند در گروه «C» هستند.
ترکیب ابعاد مدل شخصیت شناسی دیسک (DISC)
اگر سبک رفتاری یک فرد در مرز سبک دیگری قرار بگیرد، احتمالا او صفات مرتبط با آن سبک را نیز نشان می‌دهد. بنابراین D که در مجاورت I و C قرار گرفته است اغلب صفات مرتبط با I و C را نشان می‌دهد و دو سبک DI و DC شکل می‌گیرد. یا S که در مجاورت C و I قرار گرفته اغلب صفات مرتبط با C و I را نشان می‌دهد و دو سبک SI و SC شکل می‌گیرند. همین‌طور برای I و C. در مجموع ۱۲ سبک شخصیتی برای مدل شخصیت شناسی دیسک وجود دارد.
D در مجاورت I و C
- D: برنده‌ها، انگیزه این افراد ناشی از برنده شدن، رقابت کردن و موفقیت است.
- DI: این افراد نتیجه‌گرا و مشتاق هستند و از طریق جذابیت و عملکرد جسورانه خود دیگران را تحت تأثیر قرار می‌دهند. بزرگ‌ترین ترس این افراد از دست دادن قدرت است.
- DC: این افراد سخت‌کوش و خلاق هستند و از طریق استانداردهای بالا و عزم و تصمیم بر دیگران تأثیر می‌گذارند. بزرگ‌ترین ترس‌عدم دستیابی به استانداردهای خود است.
I در مجاورت D و S
- I: مشتاق‌ها، انگیزه این افراد ناشی از شناخت اجتماعی، فعالیت‌های گروهی و روابط است.
- ID: این افراد پرانرژی، کاریزماتیک و دلیر هستند و از طریق چیرگی و هیجان دیگران را تحت تاثیر قرار می‌دهند. بزرگ‌ترین ترس محیط ثابت و از دست دادن توجه و ستایش است.
- IS: این افراد گرم، صمیمی و معاشرتی هستند، از طریق توافق و همدلی بر دیگران تاثیر می‌گذارند. بزرگ‌ترین ترس تحت فشار قرار دادن دیگران یا دوست داشته نشدن است.
S در مجاورت I و C
- S: حافظان صلح، انگیزه این افراد ناشی از همکاری، فرصت کمک و قدردانی صمیمانه است. آنها همکاری، حفظ ثبات و حمایت را در اولویت قرار می‌دهند.
- SI: این افراد بخشنده، قابل دسترس و مهربان هستند. از طریق همدلی و صبر دیگران را تحت تأثیر قرار می‌دهند. بزرگ‌ترین ترس آنها دیگران را تحت فشار قرار دادن و با پرخاشگری مواجه شدن است.
- SC: این افراد سازگار، صبور و قابل اعتماد هستند. از طریق سیاستمداری و خودکنترلی دیگران را تحت تأثیر قرار می‌دهند. بزرگ‌ترین ترس آنها فشار زمانی، عدم اطمینان، بی‌نظمی و هرج و مرج است.
C در مجاورت D و S
- C: تحلیلگران، انگیزه این افراد ناشی از فرصت برای کسب دانش، نشان دادن تخصص و تولید کار با کیفیت است.
- CD: این افراد دیرباور، لجباز و منضبط هستند. از طریق استانداردهای سخت و رویکردهای ثابت دیگران را تحت تأثیر قرار می‌دهند. بزرگ‌ترین ترس این افراد شکست و عدم کنترل است.
- CS: این افراد محتاط، منظم و دقیق هستند. از طریق عملی بودن و توجه به جزئیات بر دیگران تاثیر می‌گذارند. بزرگ‌ترین ترس آنها ابهام است.
شناخت شخصیت یا رفتار با استفاده از مدل DISC چه کمکی به ما می‌کند؟
اولین مزیت، «افزایش خودآگاهی» است. تغییر سازنده با خودآگاهی آغاز می‌شود. نتایج آزمون DISC به ما نشان می‌دهد چگونه به تعارض پاسخ می‌دهیم؟ چه چیزی در ما انگیزه ایجاد می‌کند؟ چه چیزی موجب استرس ما می‌شود؟ و ما چگونه مشکلات را حل می‌کنیم؟ بنابراین با آگاهی از نقاط قوت و ضعف خود می‌توانیم نقاط قوت را افزایش و نقاط ضعف را بهبود دهیم.
«بهبود کار تیمی» مزیت دیگر است. پروفایل‌های DISC به ما می‌آموزند چگونه ارتباط و تفاهم را میان اعضای تیم بهبود دهیم.
یکی دیگر از مزیت‌ها «تقویت مهارت‌های فروش» است. پروفایل‌های DISC به بهبود اثربخشی در فروش کمک می‌کنند. درک و انطباق با سبک رفتاری/ شخصیتی مشتری در برقراری ارتباط ضروری است. فرض کنید قرار است شما محصولی را به مشتری بفروشید، آیا شیوه ارائه محصول به تمام مشتریان باید یکسان باشد؟ آیا سرعت تصمیم‌گیری مشتریان برای خرید یاعدم خرید یکسان است؟ این اطلاعاتی است که مدل شخصیت شناسی دیسک در اختیار شما قرار می‌دهد.
به‌عنوان مثال اگر مشتری در گروه D قرار گرفته باشد و شما درباره جزئیات محصول زیاد توضیح دهید یا کلام او را در گفتگو قطع کنید در فروش دچار مشکل می‌شوید.در عوض شما باید برای فروش محصول به یک فرد D او را از نتیجه یا سودی که از خرید عائد وی می‌شود آگاه سازید.
مزیت دیگر «مدیریت اثربخش» است. زمانی که رهبران از سبک کار ترجیحی کارکنان و سایر اعضای تیم درک صحیحی داشته باشند، به‌طور طبیعی موثرتر عمل می‌کنند. به‌طورکلی می‌توان گفت DISC زبان مشترکی فراهم می‌کند که می‌توان با استفاده از آن خود و کسانی‌که با آنها تعامل داریم را بهتر درک کنیم و تعارضات را کاهش و روابط را بهبود بخشیم.
ویژگی سبک های مدل شخصیت شناسی دیسک (DISC) در یک نگاه
| ویژگی/ سبک شخصیتی | D | I | S | C |
| چه چیزی برای او اهمیت دارد؟ | نتیجه | ارتباط با دیگران | حفظ ثبات | رعایت استانداردها |
| تمایل به چه اقدامی دارد؟ | اظهار کند | متقاعد کند | صبوری کند | تفکر کند |
| چه نیازی دارد؟ | کنترل | تأیید/ تصویب | روتین | استانداردها |
| محرک او چیست؟ | استقلال | تعامل | ثبات | صحت و درستی |
| چه کارهایی را ترجیح می‌دهد؟ | چالش برانگیز | مرتبط با افراد | برنامه‌ریزی شده | ساختارمند |
| با چه چیزهایی راحت است؟ | قاطعیت | دوستی اجتماعی | عضویت در تیم | نظم و برنامه‌ریزی |
| نقطه قوت | حل مسئله | مشوق | حامی | سازمان دهنده |
| بر چه چیزهایی تأکید دارد؟ | تمایل به اهداف بیشتر از افراد | صحبت کردن بدون تفکر | تأخیر در پذیرش تغییر | تجزیه و تحلیل بیش از حد همه چیز |
| خواسته‌های شخصی | کنترل، تنوع | تائید، ساختارمندی پایین | روتین، توازن | استانداردها، منطق |
| ترس شخصی | شکست، از دست دادن | رد شدن، پذیرفته نشدن | تغییر ناگهانی | اشتباه |
| روی چه چیزی باید کار کند؟ | همدلی، صبر | کنترل احساسات | قاطعیت در زمان فشار | نگرانی کم‌تر درباره همه چیز |
راهنمای آزمون DISC
این آزمون از ۲۸ سؤال ۴ جمله‌ای تشکیل شده است. به این سؤالات باید با طیب خاطر و صادقانه پاسخ داده شود. مدت زمان آزمون هم همان‌طور که اشاره شد ۵ تا ۱۰ دقیقه است. فرد شرکت‌کننده در آزمون باید در هر سؤال ۴ عبارت را بخواند و توصیفی که از میان سایر توصیف‌ها بیشترین شباهت را با وی دارد (شبیه‌ترین) با علامت مشخص شده مثلاً انتخاب نماید. سپس سه گزینه باقی‌مانده در همان گروه را نیز مطالعه کند و توصیفی که کم‌ترین شباهت را با او دارد (بی‌شباهت‌ترین) نیز با علامت مشخص‌شده مثلاً انتخاب نماید.
