ارزشیابی شغل و تجزیه و تحلیل شغل هر دو از کارکردهای مهم مدیریت منابع انسانی هستند. اگرچه این دو مفهوم بارها در کنار هم قرار می‌گیرند اما دارای تفاوت‌های اساسی با یکدیگر هستند. در این مقاله به بررسی تفاوت‌های ارزشیابی شغل و تجزیه و تحلیل شغل می‌پردازیم، ازآنجایی که داشتن درک درست از این مفاهیم برای متخصصان منابع انسانی بسیار مهم است پیشنهاد می‌کنیم تا پایان مقاله همراه ما باشید.
مفهوم ارزشیابی شغل و تجزیه و تحلیل شغل
قبل از اینکه تفاوت‌های ارزشیابی شغل و تجزیه و تحلیل شغل را بررسی کنیم، بهتر است ابتدا با مفهوم هر یک آشنا شویم.
ارزشیابی شغل (ارزیابی شغل/Job Evaluation) دقیقاً چیست؟
ارزشیابی شغل فرایندی است که می‌توان از طریق آن ارزش نسبی تک‌تک مشاغل سازمان را تعیین کرد. منظور از ارزش نسبی، سهمی است که هر شغل در دستیابی به اهداف سازمان دارد. هدف اصلی ارزشیابی شغل رفع نابرابری‌ها در نظام حقوق و دستمزد و ایجاد احساس عدالت درونی در سازمان است.
روش‌های کمی (امتیازی و مقایسه عوامل) و کیفی (رتبه بندی و طبقه بندی) متداول‌ترین روش‌های ارزشیابی شغل هستند.
اصول حاکم بر ارزشیابی شغل
- در نظام ارزشیابی شغل، به شغل امتیاز داده می‌شود. یعنی این شغل است که، باید ارزیابی شود نه شخص.
- تعیین دقیق سهم شغل در موفقیت سازمان به‌آسانی امکان‌پذیر نیست. بنابراین باید از معیارهای قابل‌اندازه‌گیری استفاده شود.
- معیارهای انتخاب‌شده برای رتبه‌بندی باید به‌وضوح قابل تعریف و توضیح باشند.
- تعداد عواملی که ارزش نسبی شغل با توجه به آن تعیین می‌شود، باید محدود باشد تا از هرگونه همپوشانی جلوگیری شود.
- معیارهای ارزشیابی باید جنبه‌های اصلی شغل مانند مسئولیت‌ها، مهارت‌ها، کوشش‌ها و شرایط کار را پوشش دهد.
- در زمان ارزشیابی مشاغل از هرگونه بحث در مورد «پول» باید اجتناب شود. به‌عبارت‌دیگر شغل بدون ارجاع به درجه فعلی یا نرخ دستمزد ارزیابی شود.
- ارزیابان شغل باید بینش عمیقی در مورد شغل داشته باشند.
- قضاوت‌های تلفیقی یا ترکیبی چند نفر باید در ارزیابی مشاغل به‌کار گرفته شود. زیرا تصمیم‌گیری جمعی از افراد واجد شرایط، احتمال خطا در ارزیابی را کاهش می‌دهد.
تجزیه و تحلیل شغل (Job Analysis) دقیقاً چیست؟
تجزیه و تحلیل شغل به فرایند جمع‌آوری اطلاعات، مطالعه و بررسی سیستماتیک یک شغل خاص در سازمان اطلاق می‌شود. این فرایند باهدف کشف اطلاعات در مورد ماهیت و نیازهای اصلی یک شغل و تشخیص ویژگی‌های لازم برای انجام موفقیت‌آمیز آن انجام می‌شود. تجزیه و تحلیل شغل به 2 سؤال اصلی پاسخ می‌دهد:
- ماهیت و ویژگی‌های اصلی شغل چیست؟
- شاغل برای اجرای موفقیت‌آمیز شغل به چه ویژگی‌هایی نیاز دارد؟
مشاهده، مصاحبه، پرسشنامه، ثبت جریان کار و گروه کانونی از روش‌های متداول تجزیه و تحلیل شغل است.
اصول حاکم بر تجزیه و تحلیل شغل
- وضعیت فعلی شغل را در سازمان گزارش می‌کند. در هنگام تجزیه و تحلیل شغل باید کار همان‌گونه که اکنون است ملاک قرار گیرد. نه آنچه در گذشته انجام می‌شده یا آنچه که باید در آینده انجام شود و یا آنچه در سازمان‌های مشابه انجام می‌شود.
- تحلیل شغل به عملکرد، سبک، شخصیت، سابقه شغلی یا هر چیز دیگری در مورد صاحب شغل مربوط نمی‌شود. شغل ملاک تحلیل است و متصدی فعلی شغل فقط به دلیل اینکه بیشترین دانش را در مورد شغل دارد، یکی از اصلی‌ترین منابع تحلیل شغل است.
- نقش تحلیلگر شغل این نیست که در مورد شغل قضاوت کند، بلکه وظیفه او این است که اطلاعات واقعی پیرامون شغل را جمع‌آوری کند.
- شرح شغل و شرایط احراز شغلی خروجی تجزیه و تحلیل شغل است. یعنی ابتدا باید شغل و روابط میان مشاغل به خوبی شناسایی شود و بعد سند شرح شغل و شرایط احراز شغلی تنظیم شود. بدون تجزیه و تحلیل، شرح شغل به چک‌لیستی خسته‌کننده از وظایف ریز و نامرتبط تبدیل می‌شود.
تفاوت ارزشیابی شغل و تجزیه و تحلیل شغل دقیقاً چیست؟
تفاوت در تعریف، هدف، کاربرد، فرایند و… از بارزترین تفاوت های ارزشیابی شغل و تجزیه و تحلیل شغل است.
1- تفاوت از نظر تعریف
- تجزیه و تحلیل شغل یکی از کارکردهای مدیریت منابع انسانی که شامل بررسی عمیق ماهیت شغل و تعیین شرایط احراز آن از نظر دانش، مهارت و… است.
- ارزیابی شغل یکی از کارکردهای مدیریت منابع انسانی که ارزش یک شغل را نسبت به سایر مشاغل تعیین می‌کند.
2- تفاوت از نظر رویکرد سیستمی
- تجزیه و تحلیل شغل یک ورودی برای ارزیابی شغل است.
- ارزیابی شغل خروجی تجزیه و تحلیل شغل است.
3- تفاوت از نظر هدف
- اهداف تجزیه و تحلیل شغل عبارتند از:
- کمک به فرآیند استخدام و گزینش
- ارائه مبنایی برای شرح شغل، شرایط احراز شغل، ارزیابی شغل و طراحی شغل
- ارائه اطلاعات در مورد ماهیت و ویژگی‌های مشاغل مختلف و کمک به برنامه آموزش و توسعه کارکنان
- اهداف ارزیابی شغل عبارتند از:
- رتبه بندی شغلی
- تعیین ساختار پرداخت
- ایجاد ارتباط منطقی میان وظایف، مسئولیت‌ها و شرایط محیط کاری با میزان پرداختی
4- تفاوت از نظر مراحل/ فرایند
- فرآیند تجزیه و تحلیل شغل شامل مراحل زیر است:
- جمع آوری اطلاعات در مورد شغل
- بررسی اطلاعات جمع آوری شده
- تنظیم شرح شغل
- تنظیم شرایط احراز شغلی
- فرایند ارزیابی شغل شامل مراحل زیر است:
- تجزیه و تحلیل شغل
- انتخاب عوامل شغلی
- رتبه بندی شغل
- تخصیص ارزش ریالی به عوامل شغلی
5- تفاوت ازنظر ماهیت
- تجزیه و تحلیل شغل ماهیت جامع و یکپارچه‌ای دارد.
- ارزیابی شغل ماهیت مقایسه‌ای دارد. زیرا مشاغل مختلف را با هم مقایسه می‌کند.
تفاوت ارزشیابی شغل و تجزیه و تحلیل شغل در یک نگاه
| مبنای مقایسه | تجزیه و تحلیل شغل | ارزشیابی شغل |
| تعریف | مطالعه دقیق جنبه‌های مختلف شغل | ارزیابی سودمندی نسبی شغل در سازمان |
| ماهیت فرایند | جامع | مقایسه‌ای |
| هدف | توسعه روش‌ها و تکنیک‌های فعلی انجام کار | تعیین دستمزد منصفانه شغل |
| روش | مشاهده، مصاحبه، پرسشنامه، ثبت جریان کار و گروه کانونی | رتبه بندی، طبقه بندی، مقایسه عوامل و امتیازی |
| کاربرد | زیربنای سایر اقدامات منابع انسانی ازجمله استخدام، ارزیابی عملکرد، جبران خدمات و…. | جبران خدمات |
